چهارطاقی بندره ایج
از نقاط زيبا و جذاب طبيعي و تاريخي شهرستان استهبان، شهر ايج به شمار می رود. با عبور از دروازه هاي ايج و دره هاي سرسبز “بندره” به مجموعه اي از آثار زيبا و ارزشمند تاريخي بازمانده از دوران ساسانيان خواهيم رسيد، آثاري كه گردشگران اندكي از وجود آنها مطلع بوده و به بازديد آن آثار شتافته اند. چهارطاقی و ایوان سنگی که به مسجد سنگی ایج نیز معروف است، شکوه و جذابیت ویژه ای به این منطقه بخشیده است. این مکان تاریخی در تاریخ ۵ دی ۱۳۵۲ با شمارهٔ ثبت ۹۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
چهار طاقی ایج یکی از بناهای باعظمت به جای مانده از دوران ساسانیان در ایج استهبان است. این چهار طاقی که بر سرراه ایج به استهبان قرار گرفته در کنار مسجد یا ایوان سنگی و قلعه تاریخی و آب انبار هایی متعدد در منطقه ای به نام چهل برکه در کوهستانهای سمت راست جاده قرار گرفته است. چشمه های زیبا از دل کوه بیرون آمده و ازمیان چهار طاقی می گذرد که بر زیبایی منطقه افزوده است. چهارطاقی ایج کاملاً سالم و فقط سقف گنبدی آن از خارج بازسازی شده است. کف چهار طاقی از سطح زمین مقداری گودتر است و برای ورود به آن باید چند پله کوتاه را طی کرد. سرچشمه قنات های واقع در دره، به درون این چهار طاقی هدایت می شود. چهار طاقی از سنگ و گچ بنا شده و در وسط آن حوض بزرگ شش ضلعی است که آب چشمه از ضلع غربی چهار طاقی وارد و از گوشه شمال شرقی خارج می شود و در نهایت بخشی از باغات ایج را سیراب می کند.
مسجد سنگی ایج، در شهرستان استهبان از استان فارس، بنایی کم‌نظیر است که پیشینه‌اش به دوران ساسانیان باز می‌گردد.
آنچه امروز تحت‌عنوان مسجد سنگی ایج، شناخته می‌شود، در واقع آتشگاهی بوده از زمان ساسانیان که در دوره‌ی حاکمیت ملوک شبانکاره، به مسجد تبدیل شده است.
بنای مسجد سنگی ایج، که از آثار ارزشمند تاریخی شهرستان استهبان، در شرق شیراز، محسوب می‌شود، مشتمل بر فضایی با ۲ متر عرض، ۷ متر طول و ۴ متر ارتفاع است.
در قرن پنجم هجری قمری، در دیواره‌ی جنوبی این بنا، محرابی ساخته و از آتشکده به مسجد تبدیل شده است و بقیه‌ی بنا مربوط به دوران ساسانیان است.
همچنین کتیبه‌ای به خط نسخ قرآنی، بر جداره‌ی محراب این بنا نقش بسته که ترجمه‌ی فارسی آن این عبارت است «به کوشش امیر دربان که سرزنش شده است سنه۴۰۷» تاریخ مذکور مربوط به دوره‌ی دیلیمان(آل‌بویه) در فارس و زمان سلطنت سلطان‌الدوله دیلمی است.
ایوان سنگی مسجد، مشرف به یک چهار طاقی است که از سنگ و گچ بنا شده و در وسط آن حوض بزرگی است که آب چشمه از ضلع غربی چهار طاقی وارد و از گوشه شمال شرقی خارج می‌شود.
مسجد سنگی ایج در مسیر شهر ایج به سمت استهبان و در دل کوهستان بنا شده است.
این اثر تاریخی ارزشمند در تنگه‌ای موسوم به «تنگ بدره» واقع شده و در این تنگه چشمه‌سار زیبایی در دل باغ‌های وسیع جاری است.
مسجد سنگی و چهار طاقی ایج استهبانات به شماره ۹۵۶ در تاریخ ۵ دی‌ماه ۱۳۵۲ در فهرست آثار ملی جا گرفته است.
آسیاب تنوره بلند" واقع در ایج از توابع شهرستان استهبان در استان فارس، از جمله قديمي‌ترين آسياب‌هاي اين استان و ديدني‌هاي تاريخي فارس محسوب مي‌شود.
آسیاب تنوره بلند ایج در منطقه بن دره روستای ایج در شهرستان استهبان واقع شده و بر پایه نظر کارشناسان هیچ سند دقیقی از دیرینگی این بنای تاریخی در دست نیست اما قدر مسلم مربوط به دوره اسلامی است.
اين آسياب، از سه بخش جوی یا سواره، تنوره و ساختمان آسیاب تشکیل شده است. طول جوی این آسیاب حدود ۱۵۰متر بوده که اكنون اثری از ۵۰ متر اول آن باقی نیست، اما امتداد جوی با بلندای نزدیک به ۳ متر همچنان پای برجا است.
ساختمان آسیاب که گذر زمان بر پیکره آن آسیب هایی نیز وارد آورده، دارای پلان چلیپا شکل و فضاهایی است که توسط اطاق جناقی شکل مسقف شده و از ۴ طرف فضای گنبددار را احاطه می‌کنند و ازگنبد مرکزی بنا نیز برآمدگی دور گنبد باقی مانده است.
تنوره آسیاب ۹ متر ارتفاع دارد و در پایین مربعی را تشکیل می‌دهد که طول هر ضلع آن ۳۳۰ سانتی متر است و در پايين به ساختمان آسياب متصل شده است.
يادآور مي‌شود آسياب تنوره بلند ايج در سال ۱۳۸۱ و با شماره ۷۲۲۰ به فهرست آثار ملی ایران پیوسته است.
